Tòa nhà bảo tàng thành phố Hồ Chí Minh, xưa là dinh Thống đốc Nam Kỳ, tòa án tối cao và thường được gọi nôm na là dinh Gia Long vì nằm trên đường cùng tên, do kiến trúc sư người Pháp - Alfred Foulhoux thiết kế, được xây dựng từ năm 1885 đến năm 1890 theo phong cách kiến trúc gothique với phần mái lại mang dáng dấp Á Đông.

Hình thể tổng quát tòa nhà, với các cột trụ lớn nhỏ ở mặt tiền gợi dáng kiến trúc cổ của bảo tàng danh tiếng Louvre Paris do kiến trúc sư Claude Perrault thiết kế năm 1670 dưới triều hoàng đế Louis XIV, với hai hàng cột trụ chắn ngay hai bên cổng ra vào. Tiếc thay cổng này được sửa đổi năm 1943 bằng cách xây dựng một mái hiên.

Bức tượng bán thân ở giữa mặt tiền tam giác, biểu hiện cho nền Cộng hòa Pháp với vẻ nghiêm trang bằng mặt nạ cau có (có thể là đầu con Sứa) và dịu dàng bằng những kiểu chạm trổ ở mỗi bên, tượng trưng cho thế giới quyến rũ như: cành dương liểu, hình tràng hoa, lá bao xung quanh, rắn khoanh tròn, đóng khung bằng con gà và chim cú (ngày và đêm) ở hai góc mặt tiền, một vòng hào quang phía sau đầu tượng bán thân ví như mặt trời nhân hậu.

Những trang cảnh chạm trổ khác tương đối nhiều, hợp với các tháo móc kiến trúc đa điệu của tòa nhà. Những kiểu vẽ hình học (đĩa) thể hiện cho động vật và thảo mộc tô đậm nền trụ ngạch mặt tiền.

Một khuôn mặt trẻ với mái tóc xỏa hình cánh chim, đeo xâu chuổi ngọc tạo vẻ cầu kỳ cho các trụ cột lớn giống thần Thương mại Ba Tư xưa Hermès - Mercure, vì mục đích ban đầu tòa nhà này là bảo tàng Thương mại, ta còn thấy biểu hiện của vị Thần và mũi thuyền tô điểm cho đầu cột phía Tây - nam dinh.

Những chi tiết chạm trổ trên mái nhà kiểu tây phương dọc theo tầng lầu tượng trưng cho động vật và thảo mộc của một cảnh vật lưỡng thể đó là những con thằn lằn và chim cao cẳng chuyển động bằng cách uống cong hoặc xòe cánh. Các hình vẽ tưởng tượng không làm giảm đi vẻ oai nghiêm tổng thể gợi cho ta cảnh đầm lầy Nam bộ.

Tòa nhà bảo tàng thành phố Hồ Chí Minh, tọa lạc 65 Lý Tự Trọng Quận I, trên khuôn viên rộng 2 ha, giới hạn bởi bốn con đường Lý Tự Trọng, Pasteur, Lê Thánh Tôn và Nam Kỳ Khởi Nghĩa.

 Tòa nhà do kiến trúc sư người Pháp - Foulhoux vẽ kiểu và thiết kế,  được xây dựng năm 1890 với mục đích ban đầu của tòa nhà là Bảo tàng Thương mại trưng bày những sản vật trong nước nhưng khi xây xong, tòa nhà trở thành tư dinh Thống đốc Nam kỳ Henri Eloi Danel.

 Chỉ trong năm 1945, tòa nhà đã năm lần thay đổi chủ nhân. Tháng 3 năm 1945, Nhật đảo chính Pháp, Thống đốc Yoshio Minoda (người Nhật) chiếm dinh này. Tháng 7 năm đó, phát xít Nhật mới giao dinh này cho chính phủ Bảo Đại - Trần Trọng Kim. Viên Khâm sai Nam bộ Nguyễn Văn Sâm ở chẳng bao lâu thì ngày 25-8-1945, lực lượng cách mạng hạ cờ quẻ ly kéo cờ đỏ sao vàng và từ đây tòa nhà trở thành trụ sở của Ủy ban Hành chánh Lâm thời Nam bộ, rồi của Ủy ban Nhân dân Nam bộ. Ngày 10 -9 -1945, Trung tá B. W Roe (phái bộ quân sự Anh) ngang ngược chiếm dinh, buộc Ủy ban Nhân dân Nam bộ phải dời về dinh Đốc lý (nay là trụ sở Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh).

 Sau khi chiếm lại Sài Gòn, từ ngày 23-5-1947, Pháp giao dinh này cho Lê Văn Hoạch làm trụ sở chính phủ Nam kỳ tự trị và sau đó chuyển cho Trần Văn Hữu làm dinh Tổng trấn (sau đổi thành Thủ hiến) Nam phần (từ 2-6-1948).

 Sau hiệp định Genève 1954, Ngô Đình Diệm dùng tòa nhà này làm dinh Quốc khách. Ngày 27-2-1962, dinh độc Lập bị ném bom, Ngô đình Diệm dời phủ tổng thống sang đây. Hai mươi tháng sau, ngày 1-11-1963, quân đội Sài Gòn làm đảo chính, Ngô Đình Diệm bị lật đổ. Năm 1966, dinh Độc Lập xây lại xong, tòa nhà này được làm trụ sở của Tối cao Pháp viện. Sau ngày 30-4-1975 ít lâu, Ủy ban Nhân dân Thành phố quyết định sử dụng toà nhà này làm Bảo tàng Cách mạng Thành phố Hồ Chí Minh ngày 12-8-1978, đến ngày 13-12-1999 được đổi tên thành bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh như hiện nay
Ngày 27 – 2 – 1962 dinh Norodom bị lực lượng đảo chính ném bom, tổng thống Ngô Đình Diệm dời về dinh Quốc khách trên đường Gia Long (nay là đường Lý Tự Trọng)  và cho xây dựng hầm  bí mật trong dinh.

Theo hồ sơ lưu trữ, hầm được xây dựng từ  tháng 5-1962 đến  tháng 10 -1963 với tổng kinh phí 12.514.114 đồng theo bản thiết kế của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ.

Hầm cao 2,2 m, đúc bằng xi măng cốt sắt (170 kg sắt/ 1m3 bê tông) rất kiên cố, tường dày 1 m với 6 cửa bằng sắt, đóng mở bằng bánh lái như tàu thủy. Hầm có hai cầu thang xuống, trong hầm có 6 phòng, tổng diện tích 1392,3 m2 gồm: phòng khách có diện tích 12,8 m2 đặt chiếc bàn tròn, một cái ghế bành, một chiếc tràng kỷ. Phòng vệ sinh rộng 12,8 m2. Phòng máy đèn: 13 m2. Phòng để vật dụng linh tinh: 2,25 m2. Phòng Ngô Đình Nhu và phòng Ngô Đình Diệm rộng 17 m2  có lắp hệ thống thông tin liên lạc gồm: một bình ắc quy, radio lớn, radio xách tay, một máy thu phát tín hiệu RCA. Hầm có hai lối ra hướng đường Lê Thánh Tôn và có sáu lỗ thông gió, hai lỗ thoát nước bẩn, không có đường thông ra ngoài